Văn miếu diên khánh

* lịch sử hình thành văn miếu quốc tử giám Diên Khánh:Văn Thánh thứ nhất ở Khánh Hòa được xây dựng vào khoảng thời gian nào? Qui mô như vậy nào? hiện tại nay, chúng tôi chưa tìm thấy tư liệu lịch sử nào ghi rõ. Tuy nhiên, vào “Hoàng Việt tuyệt nhất thống dư địa chí” của Lê quang Định, ở vị trí trạm Hòa Mỹ (phần chữ Hán) có đoạn nêu: “Nhị thập trung bình chí Toàn Thạnh cự dịch, lưỡng bàn khô, thổ hữu dân cư trù mật, tây biên chén thập tầm chi phí triều ký kết lục dinh dinh trên thử, độc nhất vô nhị bách cửu thập khoảng chí cựu Văn Thánh miếu, Kim miếu di loài kiến tại Diên Khánh thành phụng tự”<1>.

Như vậy, trước khi vua Gia Long đăng vương (năm 1802), ở dinh Thái Khang đang có quốc tử giám hàng tỉnh đặt ở xã Phước An, sát lỵ sở dinh Thái Khang, sau đây là Văn chỉ Ninh Hòa, làng Phước Lý, làng Ninh Bình, thị xã Ninh Hòa.Năm 1793, Nguyễn Ánh (sau này là vua Gia Long) đã mang đến xây Thành Diên Khánh nằm trong địa phận nhị xã Phú Mỹ cùng Trường Thạnh, huyện Phước Điền, lấp Diên Khánh, dinh Bình Khang, giao cho Nguyễn Văn Thành trấn thủ. Sau đó, ông đến dời lỵ sở của dinh cũ từ thôn Phước Đa, huyện Quảng Phước, phủ hồng lâu về Thành Diên Khánh cùng đây biến chuyển trung tâm bao gồm trị, quân sự của dinh Bình Khang. Theo sách Đại Nam duy nhất thống chí của Quốc sử quán triều Nguyễn chép: “Văn Miếu: sinh hoạt xã Phú Lộc, phía Tây tỉnh thành, dựng năm Gia Long thứ hai (1803), duy tu năm từ bỏ Đức thứ hai (1849)”. Như vậy, quốc tử giám Diên Khánh được dựng năm 1803. Văn miếu Diên Khánh còn có các tên gọi khác: văn miếu Trấn Bình Hòa; văn miếu Khánh Hòa; Văn thánh miếu Khánh Hòa.

Năm 1948, vào cuộc tao loạn chống thực dân Pháp, quân Pháp thấy được vị trí đặc biệt của địa thế Văn miếu, bọn chúng đóng quân nơi đây và bao gồm ý định thành lập thành một đồn binh. Không khiến cho địch lợi dụng, những hào lão đã triển khai “tiêu thổ phòng chiến”. Việc tế tự ở văn miếu tạm thời chuyển dịch về Văn chỉ thị trấn Vĩnh Xương, để dễ dãi cho việc cúng tế cũng giống như sinh hoạt của những thân hào, nhân sĩ, trí thức.

Xem thêm: Vf364: Tour Du Lịch Đà Nẵng 4 Ngày 3 Đêm Siêu Kích Cầu, Tour Đà Nẵng

Sau đó, nhận thấy Văn chỉ Vĩnh Xương đồ sộ nhỏ, chật hẹp, nên các thân hào, nhân sĩ, trí thức với nhà giáo trong Văn hội sẽ quyên góp tiền xây dựng văn miếu Khánh Hòa tại Phước Hải, để triển khai nơi dạy dỗ học. Văn miếu có kết cấu bởi bê tông cốt thép, mái lợp ngói tây<2>, kết cấu gồm sự xáo trộn giữa loài kiến trúc truyền thống cuội nguồn với phong cách xây dựng phương Tây.

* phong cách xây dựng Văn miếu:Văn miếu Diên Khánh tọa lạc trên một khu đất rộng, bằng phẳng, cùng với tổng diện tích 1.500m2, nằm trong Tổ dân phố Phú Lộc Tây 1, thị xã Diên Khánh, thị trấn Diên Khánh. Khi khởi dựng, văn miếu có các công trình kiến trúc: miếu chính và miếu Khải Thánh, được lợp bằng cỏ tranh.

Năm 1849, quốc tử giám được tu bửa hệ mái, nạm mái tranh bằng mái ngói và dựng thêm Tả vu, Hữu vu, Khải miếu, quan liêu cư, từ bỏ miếu…với qui mô khôn xiết bề thế, vững vàng chắc. Năm 1959, quốc tử giám được gây ra lại bên trên nền cũ sinh sống thôn Phú Lộc, nhưng lại quy mô nhỏ dại hơn, bao gồm: Nghi môn ngoại với tường thành, nghi môn nội, nhà bia (Thạch Bi đình), sân miếu, cột cờ, nhà Đông, công ty Tây (Tả Vu - Hữu Vu), Bái đường, Chánh tẩm. Về cơ bạn dạng kết cấu gian Chánh tẩm cùng Bái đường mang từ Văn chỉ Phước Điền chuyển về, phát hành thêm Tả vu, Hữu vu theo phong cách nhà cung cấp bốn ba gian. Tường vách xây bởi gạch thẻ, không có chái. Mái lợp ngói âm dương, sau này trùng tu thay bằng ngói tây; hệ cửa ngõ gỗ đóng theo kiểu ván bưng, cố kỉnh kiểu thượng song hạ bản cổ xưa; không phục dựng lại Khải miếu, quan liêu cư cùng Từ miếu.

Năm 2008, từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu tổ quốc của cỗ Văn hóa, thể dục thể thao và phượt và nguồn chi tiêu của tỉnh Khánh Hòa đã thực hiện tu bổ văn miếu Diên Khánh về kết cấu giữ lại như con kiến trúc từ thời điểm năm 1959.

* lễ hội ở quốc tử giám Diên KhánhVăn Miếu Diên Khánh thờ Khổng Tử, Tứ phối (4 vị học trò tốt được Khổng Tử yêu mến nhất với được phối thờ cùng Ngài là Nhan Hồi, Tăng Sâm, Khổng Cấp, mạnh Kha), Thập Triết (10 vị nhân hậu triết gồm công với nho giáo là Mẫn Tử Khiên, Tử Trương, Tể Dư, lây truyền Hữu, Ngôn Yển, lây truyền Canh, lây nhiễm Ung, Trọng Do, Bốc Thượng với Đoan Mộc Tử)…

Dưới thời phong kiến công ty Nguyễn, văn miếu Diên Khánh là một trong sáu cơ sở thờ từ của thức giấc Khánh Hòa được liệt vào lệ “Quốc tế”. Do tổ chức chính quyền phong kiến tổ chức triển khai tế lễ: Một viên chức hàm Chánh cửu phẩm được giao trông coi, trực thuộc làm chủ của quan tiền Đốc học. Phụ giúp ông gồm 4 lễ sinh lo phần nghi lễ cùng 30 miếu phu được lựa chọn kỹ lưỡng. Các miếu phu được “miễn diêu” tức không phải tham gia những công sưu tạp dịch khác. Được lựa chọn làm miếu phu số đông là dân trường Lạc, còn trạm phu hầu hết là dân các làng Phước Thạnh cùng Phú Lộc.Hàng năm, Ban thống trị di tích đều tổ chức lễ Thánh Đản ( đáng nhớ ngày sinh 27/8 âm lịch) và Thánh Húy (ngày giỗ 18/4 âm lịch) của đức Khổng Tử.

Từ năm 2004 cho nay, văn miếu quốc tử giám Diên Khánh bảo trì lễ phân phát thưởng, trao học tập bổng “Khuyến học, khuyến tài” mang đến học sinh, sv nghèo học tốt của thị trấn Diên Khánh với tỉnh Khánh Hoà vào lễ “Thánh húy”, nguồn ngân sách đầu tư được Ban cai quản vận hễ từ các nhà hảo tâm, của Hội khuyến học tỉnh Khánh Hòa với Hội khuyến học tập huyện Diên Khánh.

Nguyễn Thị Hồng Tâm

 <1> nhất thời dịch: “20 tầm đến trạm Toàn Thạnh cũ, phía hai bên đất khô, dân cư trù mật, qua hướng phía tây 80 tầm là địa điểm lỵ sở dinh ký kết lục của chi phí triều, đi 191 tầm mang lại miếu Văn Thánh cũ, nay miếu này đã làm được chuyển mang lại thờ tại thành Diên Khánh.”<2> hiện giờ nằm trong trụ sở ubnd phường Phước Hải, Tp. Nha Trang