Phong trào đông kinh nghĩa thục
SUYNGHĨ THÊM VỀ
ĐÔNGKINH NGHĨA THỤC
Trần Viết Ngạc
1/Duy Tân là nhu cầu bức thiết so với phong trào giải phóng dân tộc đầu cụ kỷXX
Độc lập với quân chủ là hai ngọn cờgiương cao suốt chiều dài lịch sử vẻ vang dân tộc từ nhì Bà Trưng cho đến Trần Hưng Đạo,Lê Lợi, quang quẻ Trung...
Bạn đang xem: Phong trào đông kinh nghĩa thục
Nhưng, cho nửa sau vắt kỷ XIX, ngọncờ quân công ty đã trở nên bội bạc nhược, rách nát và sau cùng bị thực dân Pháp chiếmmất. Có ba nguyên nhân chính:
1.1. Bên Nguyễn, dưới triều vua tự Đức,đã bất lực trong việc chống xâm lăng. Ngay từ năm 1878, trong Dụ tự Biếm, vua TựĐức đã tỏ bày cùng triều thần với quốc dân nỗi vô vọng đó:
"Cơnghiệp sáng sủa lập giữ gìn hơn nhị trăm năm, tốt nhất đán bỏ mất, thực là tội của tiểutử này, cần yếu nói xiết... Dù rằng có làm được công đức cũng cần yếu chuộcđược tội lỗi.
Huốnghồ trẫm lại ko công không đức, chỉ trơ mặt ngồi suông, lần lữa cho ngày giàyếu... Trông lên cúi xuống, sống đang không mặt mũi nào, bị tiêu diệt cũng không thể nhắmmắt!".
1.2 Công cuộc nên Vương, cố gắng nỗ lực chốngxâm lược sau cùng của triều đình loài kiến Phúc, Hàm Nghi với việc hưởng ứng của sĩphu thuộc nhân dân Trung, Bắc... đã hoàn thành trong thất bại.
Ngọncờ quân nhà đã vì chưng thực dân Pháp cầm giữ!
Như thế, làm thế nào còn hoàn toàn có thể tiếp tụcchiến đấu giành tự do dưới ngọn cờ quân chủ?
"Đại sự khứ hỷ! Thời sự vô khảvi!" là giờ đồng hồ thở dài bất lực của rất nhiều ai ưu bốn về vận nước vào số đông nămcuối ráng kỷ XIX! Có cố gắng hành cồn chăng nữa thì cũng thuyệt vọng như cuộc khởinghĩa tuyệt vọng của Võ Trứ và Trần Cao Vân ở Phú yên năm 1898 mà lại giặc Pháp mỉamai call là "giặc Rựa" giỏi "giặc thầy tu!."
Trong thực trạng hoàn toàn bế tắcđó, may thay, ngọn gió Tân Thư, Tân Văn mang tư tưởng dân chủ, dân quyền vẫn thổivào nước ta! những sĩ phu yêu nước tiếp nhận tư tưởng tứ sản dân nhà Phương Tâynhư một mối cung cấp sinh lực đầy triển vọng cho câu hỏi giải phóng dân tộc. Họ gọi Dân ướccủa Lư Thoa, Vạn pháp tinh lý cùa dũng mạnh Đức "ngày quên ăn đêm quên ngủ".Ngọn cờ quân nhà không còn có hiệu lực và đang trong tay thực dân, được ngọn cờdân công ty kịp thời rứa thế. Dân tộc bản địa và dân chủ là nhị ngọn cờ của trào lưu Giảiphóng dân tộc vào đầu thế kỷ XX. Từ vứt tư tưởng quân công ty Nho giáo sẽ ngàn năm ngựtrị, tiếp nhận tư tưởng dân chủ, dân quyền hành động giành cho hòa bình dân tộcdưới ngọn cờ dân chủ đó là Duy Tân. Duy Tân như vậy không bắt buộc là đổi mớitrong chân thành và ý nghĩa thông thường. Đổi bắt đầu ở đấy là đổi mới nền tảng tư tưởng tự quânchủ quý phái dân chủ. Duy Tân vì thế là con đường cứu nước mới đầy triển vọng.Chính chính vì thế mà thiết yếu đảng có quy tế bào toàn quốc do Phan Bội Châu và những đồng chílập ra năm 1904 rước tên là Duy Tân hội. Chính vì thế mà phong trào đấu tranhcông khai nhằm mục tiêu Khai dân trí, Chấn dân khí, Hậu dân số mà lãnh đạo tiêu biểulà Phan Châu Trinh, đem tên là phong trào Duy Tân. Bốn tưởng Duy Tân còn chi phốicả triều đình Huế. Lúc vua Thành Thái bị phế truất truất (1907), hoàng tử Vĩnh San đượctôn lên ngôi với niên hiệu Duy Tân! (2)
Đông kinh nghĩa thục được lập ra làđể đấu tranh công khai nhằm mục đích ở đầu cuối là độc lập dân tộc dưới ngọn cờdân chủ, chứ không hề phải là 1 trong những phong trào cải tân văn hóa như nhan đề một cuốnsách viết về Đông tởm Nghĩa Thục.(3)
2/Đông ghê nghĩa thục bao gồm mối contact hữu cơ nghiêm ngặt với Duy Tân hội
Trước hết đề nghị nói rõ Đông kinh làtên thành Thăng Long đời Hậu Lê. Danh xưng Đông khiếp xuất hiện đầu tiên trong ĐạiViệt sử ký kết toàn thư là vào thời điểm năm Mậu Thân, Thuận Thiên năm trước tiên (1428):
Mùa hạ, tháng tư, vua từ năng lượng điện tranhở người yêu Đề vào đóng góp ở thành Đông Kinh(4)
Thành Thăng Long bên dưới triều công ty Hồcó tên là Đông Đô (phân biệt với Tây Đô ngơi nghỉ Thanh Hóa). Ta tất cả thể gặp mặt danh xưngnày các lần vào phần Toàn thư chép về thiếu thốn Đế, phụ: hồ nước Quý Ly với HánThương (5)
Nhà Minh xâm lược nước ta, sau khiđã dẹp được cuộc khởi nghĩa ở trong nhà Hậu Trần đã đổi Đông Đô thành Đông Quan(6)
Danh xưng Đông Kinh không tồn tại từ đờinhà hồ như các nhà nghiên cứu xác minh (7). Đông tởm là Hà Nội, Thăng Longđược giải phóng đối lập với Đông quan liêu là Hà Nội, Thăng Long, Đông Đô bị chiếmđóng! Đó là ý nghĩa tích cực của tên tuổi Đông ghê Nghĩa Thục (ĐKNT)!
Trong tự Phán, Phan Bội Châu nói rõvề mối quan hệ của ĐKNT cùng với Duy Tân hội:
"Đoạn, tôi cùng với mật hữu là núm ĐặngThanh Hà
1/ thuộc về phái hòa bình, chuyênchú những câu hỏi học con đường diễn thuyết, tuyên truyền và chiêu mộ tập khoản hạng.
2/ trực thuộc về phái kịch liệt, chuyênviệc vận tải quân đội, trù bị võ trang, sẽ thực hành một phương pháp cử rượu cồn lưu huyết...
... Khoảng tầm vài năm Vị, Thân, Dậu(1907 - 1909) về sau nhà Nghĩa thục Đông tởm phát khỉ trung tâm Hà Nội, yêu mến hội,học hội rầm rực ngơi nghỉ Quảng Nghĩa Quảng Nam...(8).
Một điểm cần nhấn bạo gan ở đó là mốiquan hệ thân thục trưởng Đông khiếp nghĩa thục và Duy Tân hội thuộc Phan BộiChâu.
Lương Văn Can (1854 - 1927) gồm 3 ngườicon trai là Lương Trúc Đàm, Lương Ngọc Quyến với Lương Nghị Khanh thì hết haingười tham gia trào lưu Đông Du cực kỳ sớm. Nói cách khác ngoài cha người được PhanBội Châu lần về nước thứ nhất dẫn ra (trong đó gồm Nguyễn Thức Canh) thì 2 trongsố 6 tuổi teen tự tìm con đường xuất dương sang trọng Nhật trong thời điểm 1906 là Lương NgọcQuyến cùng Lương Nghị Khanh. Lương Ngọc Quyến cũng đó là du học sinh đầu tiêncủa vn đặt chân mang đến Đông kinh (9)
Một chỉ dẫn khác từ tài liệu lưu lại trữPháp cho thấy trường học tập của Lương Văn Can là một chiếc nôi nuôi dưỡng tứ tưởngdân nhà rất sớm. Khi đề cập mang lại tài liệu nhưng Hội chủ Duy Tân hội Cường Để gửicho Tôn nhơn tủ ở Huế nhưng mà Cường Để đã ký kết tên là Dân tặc hậu Cường Để , (tài liệu"Note sur l"agitation anti-franÇaise..." ), người Pháp cho thấy từdân tặc (giặc của dân) lên đường từ ngôi ngôi trường của nỗ lực Cử Can, vào thời điểm thi Hộinăm 1904. Trong đợt này học trò của Lương Văn Can thuộc với một trong những sĩ phu TrungKỳ - trong những số ấy có Phan Châu Trinh - sẽ đả kích chính sách quân chủ, call vua là dân tặc(kẻ thù của dân). Bọn họ cũng công kích triều đình Huế và vẽ ra một hình ảnh chưa rõnét về một cùng Hòa Việt Nam!(10).
Cần nhấn mạnh vấn đề rằng nhiều văn thơ củaPhan Bội Châu đã được sử dụng làm tài liệu huấn luyện ở Đông khiếp nghĩa thục nhưNam Hải bô thần ca, gọi hồn quốc dân, Kính quốc nhân, và nhất là Hải ngoạihuyết thư đã có được Từ Long Lê Đại (1875 - 1952) dịch ra văn vần quốc ngữ. Lê Đạicó chân trong ban Tu thư của Đông gớm nghĩa thục.
3/ mối quan hệ giữa Đông khiếp Nghĩa Thục vớicác tổ chức triển khai khác trong phong trào Duy Tân
3.1. Gồm một sự ngộ dấn về mối quanhệ thân Đông tởm nghĩa thục với các tổ chức khác trong trào lưu Duy Tân ởTrung Kỳ:
Tiếnsĩ Chương Thâu, vào cuốn Đông kinh Nghĩa Thục với Phong trào cách tân văn hóađầu thế kỷ XX, khẳng định:
Phong trào "Nghĩa thục"lan rộng lớn vào cả các tỉnh sinh sống Trung Kỳ với Nam Kỳ.
....Phong trào Duy Tân làm việc miền Trungvà ở khu vực miền nam do hấp thụ thêm ảnh hưởng của Đông ghê Nghĩa Thục mà mở rộngthêm kinh doanh công yêu mến nghiệp như phát triển Công ty Phượng Lâu sống ThanhHóa, lập ra Triệu Dương Thương cửa hàng ở Vinh,...lập ra Quảng nam công ty, LiênThành Công ty. (11)
...Trường Dục Thanh ở Phan Thiết cũng là 1 trong trung tâm giáo dục theo mô thức ĐôngKinh Nghĩa Thục (12)
Đề cao Đông tởm Nghĩa Thục là điềuchính đáng tuy nhiên không chính vì vậy mà nhận định rằng những tổ chức thành lập trước ĐKNT là do ảnhhưởng của ĐKNT.
Liên thành công ty thành lập năm 1906.Chuyến phái mạnh du năm 1905 của cha vị "kiều tướng" Duy Tân: Phan ChâuTrinh, è Quý Cáp, Huỳnh Thúc kháng là cơ duyên nhằm Liên Thành doanh nghiệp thành lậpnăm 1906. Theo tài liệu của Ban tuyên giáo thức giấc ủy Bình Thuận:
Theo Nguyễn Văn Quỳ, người đứng đầu Bảotàng hồ nước Chí Minh trụ sở Bình Thuận:
- Liên Thành Thương quán được thànhlập trong thời điểm tháng 3/1906 với Dục Thanh học tập hiệu thành lập và hoạt động năm 1907 vì chưng Liên ThànhThương cửa hàng bảo trợ (14)
Còn Triêu Dương Thương tiệm của NgôĐức Kế lập ở Vinh trước tuyệt sau ĐKNT?
Trong lần trở về nước lần sản phẩm hai(1906), Phan Bội Châu tất cả viết:
"Thượng tuần mon giêng nămĐinh Vị (1907) tôi về tận Hà Nội, chỉ ngơi nghỉ lại một ngày một đêm, vừa đụng rứa TậpXuyên (Ngô Đức Kế) từ tỉnh Nghệ lại hội với tôi. Dịp đó Triêu Dương yêu quý điếmđã thành lập, nhưng nghe nói fan trong điếm say đắm bàn bí quyết mạng lắm, tôi khôn xiết lấylàm lo, vị ngôn luận thực hành, cấp thiết nào đồng một chốn, 1 thời giờ màthu hoạch được tác dụng cả hai bên. Tôi bao gồm nói với nỗ lực Tập Xuyên, cơ mà cũng muộnrồi" (15)
Như vậy Triêu Dương Thương quán đãthành lập trong thời điểm 1906. Thật ra Triêu Dương Thương cửa hàng đã hoài bầu từ lần vềnước đầu tiên của Phan Bội Châu.
"... Tôi con quay ra Nghệ, mong vớicụ Thái đánh (Đặng Nguyên Cẩn), mật hội với nhau vào một dòng thuyền nhỏ trênSông Lam.
... Cầm nhân nói với tôi rằng:"Chúng ta phải ở vào nước, nhân phong triều này, tổ chức triển khai ra các hội nông,thương, học, khiến cho những người ta biết bao gồm đoàn thể, đặng sau sau dễ cổ cồn tấnhành. Việc này nhằm tôi với anh em Tập Xuyên, mấy ông xem tính với nhau" Tôi(PBC) cực lực tán thành. Đến ngày sau, Triêu Dương thương quán và nông hội, họchội ở đông đảo nơi theo lần lượt sáng lập, thảy là địa điểm tôn chỉ kia (16).
3.2. Mối contact giữa Đông KinhNghĩa thục và cuộc Minh Tân ngơi nghỉ Nam Kỳ
NamKỳ đã bóc rời khỏi tổ quốc từ thập niên 60 của cầm cố kỷ XIX: Hòa ước 1862 nhường3 thức giấc miền Đông đến Pháp với 5 năm tiếp theo , Pháp cưỡng chiếm phần 3 thức giấc miền Tây(1867).
Chính vì chưng sự khiếu nại đó:
- học hành và thi tuyển Hán học sẽ chấmdứt ở Nam Kỳ (Trong khi Khoa cử Hán học còn gia hạn ở Bắc cho tới năm 1915 và ởTrung, năm 1919!).
- quần chúng. # Nam Kỳ không chứng kiếnsự suy vong của triều Nguyễn. Việc thủ đô hà nội thất thủ lần trước tiên (1873), lần thứhai (1882) rồi Thuận An (1883) và sau cuối Thất Thủ đế kinh (7/1885) đã khôngthể lay động được thực trạng và dân chúng Nam Kỳ. Các cuộc binh cách ở phái nam Kỳđã bị dập tắt trọn vẹn sau năm 1875.
- phong trào Cần vương chỉ sôi sục ởBắc cùng Trung Kỳ.
Lịch sử phái nam Kỳ đã phát triển theo mộtchiều hướng riêng rẽ đối với Trung cùng Bắc, trong khoảng thời gian gần hơn tía thập niên cuối cùngcủa thế kỷ 19.
Nếu phát âm Duy Tân là phủ định bốn tưởngvà cơ chế quân công ty thì phương châm này không còn phù hợp ở phái mạnh Kỳ. Việc hét toáng bỏkhoa cử hán học, tôn vinh chữ quốc ngữ... Chỉ có giá trị ngơi nghỉ Trung với Bắc. Cắttóc ngắn, mặc âu phục lại càng ko có ý nghĩa sâu sắc gì bên trên phần khu đất Nam Kỳ đang phầnnào nhanh chóng được âu hóa.
Chính vì vậy công cuộc Minh Tân ởNam Kỳ bao gồm sắc thái không giống với cuộc Duy Tân ở Trung với Bắc. Ngay trong phongtrào Đông Du, tinh thần học viên Nam Kỳ,(chiếm hơn một nửa), cũng không giống với tinhthần học sinh Trung cùng Bắc. Ở họ, cũng như phụ huynh của họ, lòng tin tôn quânkhá táo bạo mẽ. Tè La Nguyễn kết quả đó là tốt nhất khi đề nghị chọn 1 ngườitrong hoàng tộc công ty Nguyễn để gia công hội chủ hòng hoàn toàn có thể quyên góp những người cóhằng trung tâm hằng sản ngơi nghỉ Nam Kỳ! Chẳng cần vùng đất Nam Kỳ là công nghiệp mở mang củacác chúa Nguyễn đó sao?
Công cuộc Minh Tân sinh hoạt Nam Kỳ, cũngchính bởi Duy Tân hội phát động, nhưng có những nội dung khác hoàn toàn ở Trung với Bắc.Minh quang khách sạn, Minh Tân Công nghệ, "Chú buôn bán cơm" Nguyễn anKhương là những sự kiện không thể tất cả ở Trung và Bắc. Trái lại ở phái nam Kỳ ko cầnđến các trường tư thục như làm việc Trung và Bắc, của cả Đông kinh Ngĩa Thục.
Xem thêm: Lịch Trình Tham Quan Đà Lạt 3 Ngày 2 Đêm 2021, Tour Đà Lạt
Cần chú ý rằng trào lưu Đông Duvà cuộc Minh Tân sống Nam Kỳ cách tân và phát triển chậm hơn Trung với Bắc. Phải đợi cho giữanăm 1907, nhờ sự khổ công chuyên chở ở hương thơm Cảng của Phan Bội Châu nhưng phong tràoĐông Du sinh sống Nam Kỳ bắt đầu phát khởi. Mối manh là từ nai lưng Văn Tuyết hiện nay đangdu học tập ở hương thơm Cảng. Tuyết là nhỏ của trần Chánh Chiếu. Sau khoản thời gian Trần Chánh Chiếuđến hương thơm Cảng gặp gỡ Phan Bội Châu, rồi tiếp nối Nguyễn Thần Hiến, "ông Chánhtổng ở đề nghị Thơ, ông hương chức sống Long hồ " tiếp tục đến chạm chán Phan Bội Châuthì trào lưu Đông Du nghỉ ngơi Nam Kỳ mới mau lẹ phát triển tốt đẹp.
Tháng 8 năm Đinh Vị (1907) là đỉnhcao của trào lưu Đông Du.
"Người nước taĐông Du lần này là các nhất và đủ cả người tam kỳ trong một dòng tàu, thiệtlà một việc lạ trên tiểu sử từ trước chưa lúc nào có" (17).
Có thể nói những cơ sở Minh Tân đềuthành lập sau khi Đông khiếp Nghĩa thục đã đóng cửa (12/1907).
Cũng qua Lục tỉnh tân văn, chúng tađược biết Minh khách khứa sạn có marketing trà ngon, nước mắm nam ngư Phú Quốc, chiếu,sáp, xà phòng với tạp hóa.
Đặc biệt vào buổi chiều tối gồm nhạctài tử.
- Minh thực khách sạn với Minh TânCông nghệ phần lớn được thiết lập ở Mỹ Tho. Ngoài ra còn gồm Minh Tân Mễ Túc tổng cuộc.
Ở sài gòn có phái mạnh Trung khách hàng sạn,Chiêu nam giới lầu phần nhiều được thành lập năm 1908.
Quả là khó hoàn toàn có thể kết luận rằng"Họ
Khó rất có thể áp để hơn được.
-------------
(1) - Sự đâu bao gồm sự kỳ lạ đời
Ở thân Đồng Khánh nhì đầu Hàm Nghi
Hoặc: Gẫm coi sự thế mà rầu
Ở thân Đồng Khánh, nhị đầu HàmNghi!
(2) - tín đồ Pháp rất vướng mắc vềniên hiệu của vị vua mới. Họ nhận định rằng Duy Tân là tên chính đảng nhưng mà Phan BộiChâu cùng Cường Đế vẫn thành lập, các thượng thư triều đình Huế đầy đủ biết rõ. Bọn họ đặtcâu hỏi về sự trùng vừa lòng này đồng thời lý giải tùy nhân tiện rõ nhị chữ Duy Tânlà: "Chỉ tất cả cái mới: họ hãy tiến bộ hóa mới". Họ chưng bỏ cáchtrả lời rằng duy tân đã được định trong kim sách hoặc giải thích duy tân là niềmvui bắt đầu (dzui tân: Joie nouvelle). Notes sur l"agitation anti-francaise depuisdix ans et le parti nationaliste annamite).
(3) - Chương Thâu, Đông tởm NghĩaThục cùng Phong trào cách tân văn hóa thời điểm đầu thế kỷ XX, nxb văn hóa truyền thống - Thông Tin, HàNội, 1997.
(4) - Toàn thư, bản dịch của HoàngVăn Lâu, tập II, nxb kỹ thuật Xã hội, Hà Nội, 1993, trang 293.
(5) - Toàn thư, sđd, các trang 207,215.
(6) - Toàn thư, sđd, những trang 242,281.
(7) - Chương Thâu, sđd, trang 38,41"Đông Kinh là tên gọi thành Thăng Long đời nhà Hồ". Đông Kinh hoàn toàn có thể gợicho ta nghĩ mang đến thư thứ của nước Nhật, trung trung tâm của phong trào Đông Du. ĐôngKinh trọn vẹn không gợi mang đến ta tên tuổi TonKin (Đàng Ngoài) thời Trịnh Nguyễncàng không có mối can dự nào cho Tonkin là Bắc Kỳ. Đó là bí quyết gọi của ngườinước kế bên và áp để của thực dân Pháp về sau.
(8) - Phan Bội Châu - tự phán, nxbAn Minh, Huế, 1956, trang 85.
(9) - Phan Bội Châu, sđd, trang 62,63.
(10) - chú ý sur l"agitation...,ltđd, trang 19.
(11) - Chương Thân, sđd, trang 84.
(12) - Chương Thân, sđd, trang 86.
(13) - Ban Tuyên giáo thức giấc ủy BìnhThuận - Một vài suy xét về sự hình thành công ty Liên Thành ngơi nghỉ Phan Thiết -Bình Thuận thời điểm đầu thế kỷ XX. Kỷ yếu Tọa đàm "Hồ Chí Minh hành trình dài cứu nước.Vai trò lịch sử dân tộc của Dục Thanh học hiệu cùng Liên Thành yêu quý quán. Tháng 6/2006.
