Giám mục bá đa lộc
GIÁM MỤC BÁ ĐA LỘC: MỘT bé NGƯỜIKHÔNG DI CHUYỂN và MỘT GUỒNG MÁY ĐANG CHUYỂN ĐỘNG
Khổng Thành Ngọc
Đức cha Bá Đa Lộclà một khuôn mặt nổi nhảy của Giáo hội tại việt nam thế kỷ 18. Ngài là vị Đại diệnTông tòa đồ vật bảy của giáo phận Đàng Trong. Những Giám mục Đại diện Tông tòa tiềnnhiệm gồm:
1. Đức phụ vương PierreLambert de la Motte, M.E.P.
Bạn đang xem: Giám mục bá đa lộc
<1>(1659 - 1669)2. Đức chaGuillaume Mahot, M.E.P. (1680 - 1684)
3. Đức chaFrançois Perez (1687 - 1728)
4. Đức chaAlexandre de Alexandris, B. (1728 - 1738)
5. Đức chaArnaud-François Lefèbvre, M.E.P. (1741 - 1760
6. Đức chaGuillaume Piguel, M.E.P. (1762 - 1771).
Đức phụ thân Bá Đa Lộclà Đại diện Tông tòa Đàng Trong từ năm 1771 đến năm 1799, lúc đang xuất hiện tạiQuy Nhơn, ở bên cạnh Chúa Nguyễn Phúc Ánh, trong chiến dịch bởi quân của Chúa Nguyễntiến hành, nhằm mục đích tấn công thành Chà Bàn (Quy Nhơn) củaquân Tây Sơn, đời vua quang Toản, tức Cảnh Thịnh (1793 - 1802).
Bài viết này nhưmột chia sẻ hướng đến việc sẵn sàng kỷ niệm 60 năm thành lập và hoạt động hàng giáo phẩm ViệtNam (1960-2020), qua bài toán ôn lại lịch sử hào hùng với một nhân đồ đã ghi dấu ấn trongthế kỷ 18: Đức phụ thân Pigneau de Béhaine (Bá Đa Lộc), tức Giám mục Adran. Câu hỏi ‘ôncố’ này xin được giới hạn trong phạm vi nói lại vài nét hành trạng với cảm nhậnvề hai bài văn tế của chúa Nguyễn Phúc Ánh và thái tử Cảnh vào tang lễ Đứccha Bá Đa Lộc tại thành phố sài thành năm 1799.
PIGNEAU DEBÉHAINE – BÁ ĐA LỘC
Ngài học tập chủng việnở quê nhà, rồi chủng viện thuộc Hội Thừa sai Paris (M.E.P.). Năm 24 tuổi(1765), ngài chịu chức linh mục, và ngay sau đó, phát xuất sang Đàng trong (tứcmiền nam giới Việt Nam, từ sông Gianh, Quảng Bình, trở vào) truyền giáo, ko chogia đình tốt biết, chỉ viết thư báo cho bố mẹ biết tôi đã lên tàu vào tháng9-1765, rời Lorient (hải cảng ở tây-nam nước Pháp), quý phái Việt Nam.
Tới Đàng Trongvào tháng cha 1767, ngài được chỉ định làm giáo sư, rồi mấy tuần sau, làm cho giám đốcChủng viện Hòn Đất làm việc Hà Tiên.
Đầu năm 1770, dotình hình tại Hà Tiên bất ổn, phụ vương Bá Đa Lộc được lệnh gửi Chủng viện Hòn Đấtsang Pondichery (Ấn Độ).
Có thể tóm tắt cuộcđời vận động truyền giáo của ngài qua những giai đoạn:
- giám đốc Chủngviện Hòn Đất (1766 - 1770)
- tạm bợ lánh sống Ấn Độ,Cao Miên, chờ thời cơ trở về Đàng Trong. Tại Ấn Độ, dìm được bổ nhiệm làm giámmục, Đại diện Tông tòa giáo phận Đàng trong (1771 - 1778)
- trường đoản cú Ấn Độ về đếnViệt Nam, trú cư trú tại Tân Triều (Biên Hòa), triển khai sứ vụ Đại diện Tông tòa, đặcbiệt việc làm truyền giáo tại giáo phận Đàng vào (1778 - 1782)
- góp chúa NguyễnPhúc Ánh trong công cuộc phòng nhà Tây Sơn: đưa thái tử Cảnh, đàn ông trưởng củachúa Nguyễn Phúc Ánh lịch sự Pháp ước viện; đại diện Nguyễn Ánh ký hiệp ướcVersailles (1787) cùng với triều đình Pháp; tiếp đến giúp chúa Nguyễn phát hành lực lượng,chuẩn bị đánh quân Tây sơn (1783 - 1789)
- sát cánh vớichúa Nguyễn Phúc Ánh trong việc làm khai sinh cơ trang bị nhà Nguyễn cho đến khi quađời (1789 - 1799).
Như vậy, ko kể việccai quản giáo phận, Đức cha Bá Đa Lộc đang góp công không nhỏ trong câu hỏi giúp chúaNguyễn bội nghịch công Tây Sơn, giành khu đất đai, và sau khi ngài qua đời, Nguyễn PhúcÁnh đã thu tổ quốc về một mối vào năm 1802, sau khi xâm chiếm Thăng Long.
Vì thế, suốt batháng Đức phụ vương Bá Đa Lộc lâm trọng bệnh, từ tháng Bảy mang lại tháng Mười 1799, giữalúc quân chúa Nguyễn vây hãm thành Quy Nhơn, chúa Nguyễn Phúc Ánh cùng thái tử Cảnhhết lòng săn sóc. Nhị người liên tiếp đến thăm viếng cùng tìm mọi phương pháp chữa trị.Và ngày 9 mon Mười 1799, Đức phụ thân qua đời, Nguyễn Phúc Ánh vẫn gửi một cỗ quantài được làm bằng gỗ quý để tẩm liệm. Hôm sau, ngày 10-10, chúa Nguyễn sẽ truyền đưa thihài của Đức phụ thân về tp sài thành trên một cái tàu chiến.
Khi về mang đến SàiGòn, thi thể Đức phụ thân Bá Đa Lộc được quàn tại trụ sở Đại diện Tông tòa của ngàiđể giáo hữu với khách cho tới kính viếng. Hoàng thái tử Cảnh, người đã thụ huấn Đức cha,đã theo lễ nghĩa nho phong, cho dựng một ngôi nhà bên cạnh để thọ tang thầy.
Về tang lễ Đứccha Bá Đa Lộc, linh mục thừa sai Le Labousse thuật lại:
“Lễ mai táng được cử hành ngày 16 tháng Mười Hai.Giáo hội cùng triều đình đang phối hợp với nhau để phân trần những sự tôn kính đối vớiGiám mục Adran như vai vế của ngài xứng danh trong Giáo hội với trong vương quốc.Nhà vương đang giao đến hoàng tử bé mình đứng vị trí số 1 đám tang. Bạn ta cử sự từhai tiếng đêm. Quan lại tài, được phủ bởi tấm vóc long lanh và đặt trong chiếc khunghai tầng gồm 25 cây nến thắp sáng, đặt trên cái cáng dài 20 bộ, bởi 80 ngườikhiêng, một phương du thêu chỉ vàng bao phủ lên tất cả…
Một đám đông tuổi teen Công giáo… tay cố kỉnh nến, vớicác thầy giảng đáng kính nhất của mỗi bọn họ đạo, đi theo cáng và kiệu. Tất cả độithị vệ của phòng vương tất cả 12.000 người, kia là chưa tính đội thị vệ của hoàng tử,mang vũ trang và sắp thành hai hàng, tiên phong là cỗ đại bác. Một trăm nhị mươi thớtvoi với phục dịch với quản tượng đi hai bên. Trống kèn, nhạc điệu Việt và Miên,pháo thăng thiên, pháo bông v.v. Khá đầy đủ thứ gì: hơn hai trăm lá cờ đủ cỡ,ngoài ra còn rất nhiều đuốc với nến soi sáng đến đám đi bi ai này; tối thiểu cũng khoảng40.000 người, công giáo và ko Công giáo, theo xe tang. Nhà vương cũng cómặt với toàn bộ các quan nằm trong nhiều phần tử khác nhau; và điều quái lạ nữa là cảthái hậu, hoàng tỷ, hoàng hậu, phi tần, các hoàng tử và tất cả các cung nữ đều chorằng so với một con bạn phi thường, đề nghị bỏ tất cả mọi qui định lệ thông thường:tất cả hầu như đã đi đến tận nơi an táng.”<2>
Phần tuyển mộ của Đứccha đặt tại nơi sau này gọi là Lăng cha Cả<3>. Bên trên biamộ đề chữ Hán, dịch là: “Năm Kỷ mùi tòng chinh ở tủ Quy Nhơn, ngày 11 thángChín<4> thìmất ở cửa Thị Nại, thọ 57 tuổi”.
Đặc biệt, vào lễan táng, có bài xích văn tế của chúa Nguyễn Phúc Ánh. Vào tuần thờ tế tiếp theo,thái tử Cảnh cũng đọc một bài xích văn tế. Cả hai bài xích đều bởi Đặng Đức Siêu<5> soạnthảo. Đây là giữa những vinh dự lớn chúa Nguyễn giành cho Đức phụ vương Bá Đa Lộc,người được nhà vương phong tước Bi Nhu Quận Công<6>.
Bài văn tế Đứccha Bá Đa Lộc của chúa Nguyễn Phúc Ánh:
“NGƯỜI NƯỚC KHÁCMÀ DẠ LÒNG CHẲNG KHÁC”
Chúa Nguyễn PhúcÁnh đang viếng Đức phụ thân Bá Đa Lộc với bài bác văn tế sau:
“Hỡi ơi! Người nước khác cơ mà dạ lòng chẳng khác, công nước nhà thẻ lụa đương cài; Ân nghĩa tròn mà báo ơn chưa tròn, đường sống thác nhanh chóng chầy khó khăn liệu!
Êm giấc hoè, hồn đó thanh thanh; nhớ ơn trước, sầu phía trên triều triệu!
Thủa ta new quyền trao Nguyên soái, bạn tóc răngvui nghĩa sơ giao;Ngày ngươi vừa có tác dụng khách viễn phương, lòng kim cương đá phỉ nguyền tương chiếu.
Nghĩ thời gian lưng nhỏ bước ngặt, đình phái mạnh Vang, bầuTân Lữ, dò ra cho ngoài kẻ bạo tàn; Tưởng lúc mặt ủ gan phiền, trời nắm quốc, bến Hậu Giang, kiếm tìm hỏi chẳng từ vị trí hiểmyếu.
Cực đến nỗi cha con không giữ, nhờ cất hộ gia nhi, traoquốc bảo, trời tây thiên muôn hộc ai hoài; May dựa vào đâu nhà nước bắt đầu về, đưa ấu tử, mong lương bang, đất Đông phố một đoànvĩnh hiếu.
Công giáo chăm sóc mấy thu khẩn khẩn, phước ta nhiềugần sánh tam vương; Nghiệp tổ tông ngàn thuở miên miên, công gã giúp ngõ toàn cửu miếu...
Đạo Tây vực một niềm riêng giữ, chẳng cậy ai quốctử hoàng tôn; Nạn phái nam bang trăm chước mưu lo, dựa núm sức mưu mầu chước diệu.
Nhà Thái học phân tách ngôi tây tịch, trải tín thànhđòi buổi huân đao; Dặm cô thành hộ giá đông cung, thêm khẳng khái mấy lần thượng biểu.
Mưu tế quốc ghê luân dạ đỏ, từng xuất xắc liệu địchchia đồn; Phép sử dụng binh thao lược mắt tường, đưa ra quản xông thương hiệu đạn pháo.
Chế hoả xa, bày trái phá, dẹp loại loạn tặc thủalong đong; Đoàn thiết tử, tán hoa ngân, giúp vận đất nước khi thốn thiếu.
Ân nặng kia mười phần công của, trước sau trọnnghĩa tiên thi; Lẽ cùng ta nghìn thủa tôn vinh, phía trên đó phỉ nguyền hậu báo.
Mấy thu trấn biên thành Diên Khánh, tặc đảng đồnmất vía kinh hồn;Một trận hàng hiểm địa Quy Nhơn, cố gắng nhơn mau chóng phân bào phân tách áo.
Ôi! Núi Nhạc về thần; Trời Nam nhằm dấu.
Giọt đồng long ô yết dễ đành; Luỵ lạp chúc sụt sùi khôn ráo!
Trăng tối chợt ngờ nhan sắc, mở rèm đãi khách gia tân; Mây chiều ngắm tưởng phong nghi, thiết ỷ ước ao người cầm lão.
Chữ “Đạo đồng sinh, dưỡng” chế trung tâm tang con chútđáp ân; Câu “Vinh cập một, tồn” tặng kèm Thái phó ta gửi tình thảo.
Theo ý chúng xuất sắc nghi lề nước ngoài quốc, cuộc tốngchung xác cất hồn cầu; nhiệt liệt thành mang lễ Trung Hoa, cơn tử biệt bài văn lễ điếu.
Trước sống đang suy tình bởi hữu, lòng thành lo sựnghiệp trung hưng;Nay thác rồi nhớ nghĩa binh thần, linh xin góp cơ đồ gia dụng tái tạo.
Hỡi ơi! yêu quý thay! Hỡi ơi! tiếc thay”<7>
Được chúa NguyễnPhúc Ánh ủy thác, Đặng Đức siêu viết bài bác văn tế trên.
Văn tế là 1 trong những thểvăn xưa, gọi trong tang lễ, đề cập lại công đức và phân trần lòng thương nuối tiếc đối vớingười đang khuất. Sử dụng hình thức Đường phú, bài bác văn tế Đức thân phụ Bá Đa Lộc củachúa Nguyễn Phúc Ánh, do Đặng Đức rất chấp bút, đã mô tả mối thâm tình giữaĐức cha Bá Đa Lộc và chúa Nguyễn Phúc Ánh, cũng tương tự lòng biết ơn của nhà vươngđối cùng với vị giám mục.
Mở đầu bài văn tế,phần Lung khởi, Nguyễn Phúc Ánh bày tỏmối quan hệ nam nữ giữa bên vương cùng vị giám mục quá cố. Một mối đối sánh đầy “ânnghĩa” mà người còn sống nhận biết mình chưa báo đáp đủ so với người vừa khuất:“ân nghĩa tròn mà báo ơn chưa tròn”.Đáng chú ý, bậc ân nhân cơ lại là tín đồ nước ngoài, không cùng nòi giống, vậymà, tấm thịnh tình đối với nhà vương thật to lớn lao, hết sức thịnh tình: “Người nước khác nhưng dạ lòng chẳng khác”.
Giữa thời điểm tiễn biệtvị đại ân nhân, chúa Nguyễn Ánh bồi hồi nhớ lại hơn 20 năm mối tương giao vớibiết bao tình nghĩa. Thật là một chặng đường ck chất nguy nan, tất cả khi đe dọađến tính mạng.
Chặng đường đó khởisự từ năm 1776, lúc Đức cha Bá Đa Lộc sẽ tá túc sinh sống Cao Miên, chờ cơ hội vào ViệtNam, đã bảo hộ và cứu vãn mạng chúa Nguyễn Ánh hiện nay đang bị quân Tây sơn dồn vào vậy đườngcùng. Linh mục thừa không nên Louvet thuật lại vào quyển “Tiểu sử Đức thân phụ Pigneau” (1896):
“Lúc quân Tây Sơn, nhờ nội phản, bắt được Huệvương bất hạnh đang trốn nghỉ ngơi làng Cao Giang, gần Long Xuyên, họ muốn bủa lưới bắttất cả các mái ấm gia đình hoàng tộc và một lúc, trong số ấy có Nguyễn Ánh, là bạn từkhi phụ thân mất vẫn sống trong cung như một công ty tù sơn son thiếp vàng. Nguyễn Ánhlúc đó mới 17 tuổi, sau khoản thời gian Huệ vương mất, là thay mặt duy nhất của nhà Nguyễnvà được quyền tiên sư cha để lại cho ách thống trị trên xứ Đàng Trong. Đức giám mục Adranlà người có lẽ đã để ý tới Nguyễn Ánh trước với ở từ thời điểm cách đó không xa, đã sinh sản dịpcho ông thoát khỏi tay của quân thù và góp ông trốn một thời gian trong công ty mìnhở Cao Miên. Từ bây giờ chưa bắt buộc là lúc lấy ông lên ngôi nhưng là góp ông thoát chết.sau khi trốn một mon trong nhà đất của vị giám mục, Nguyễn Ánh cùng với bà bầu và mộtvài thủ hạ tới một đảo hoang vắng vào vịnh Thái Lan. Bây giờ vào khoảng chừng tháng11-1776, fan ta có thể nói là toàn cục Đàng trong đã phía trong tay Tây Sơn”<8>.
Như vậy, ân nghĩađầu tiên của Đức thân phụ Bá Đa Lộc dành riêng cho Nguyễn Ánh là công cứu mạng. Do đó, nhàvương bắt buộc không nhắc tới cùng với phần nhiều ân sâu nghĩa dày tiếp đó:
“Nghĩ cơ hội lưng nhỏ bước ngặt, đình phái nam Vang,bầu Tân Lữ, trôi dạt cho khỏi kẻ bạo tàn; Tưởng lúc mặt ủ gan phiền, trời thế quốc, bến Hậu Giang, tìm hỏi chẳng từ vị trí hiểmyếu.
Cực cho nỗi phụ thân con ko giữ, nhờ cất hộ gia nhi, traoquốc bảo, trời tây thiên muôn hộc ai hoài; May nhờ đâu nhà nước bắt đầu về, gửi ấu tử, ước lương bang, đất Đông phố một đoànvĩnh hiếu.
Công giáo chăm sóc mấy thu khẩn khẩn, phước ta nhiềugần sánh tam vương; Nghiệp tổ tông ngàn thuở miên miên, công gã góp ngỏ toàn cửu miếu...”
Quả thật, có tác dụng saoNguyễn Ánh có thể quên biết bao gian nặng nề của phần đường 23 năm vừa trải qua(1776-1799): đầy đủ lần bôn tẩu né Tây Sơn, cuộc “hộ giá bán đông cung” mong viện Pháp, câu hỏi xây dựng cơ sở kháng Tây Sơn.Chính vì chưng thế, Nguyễn vương vãi thốt lên: “phướcta nhiều gần sánh tam vương” cùng “cônggã giúp ngõ toàn cửu miếu”.
Đối cùng với Nguyễnvương, những trợ giúp của giám mục Pigneau de Béhaine chính là “phước”, là phúclành cảm nhận từ Pigneau. Với công của Pigneau sánh tựa “tam vương”, tức bố vị vua tiên khởi của lịch sử vẻ vang Trung Hoa: Phục Hy,Nữ Oa cùng Thần Nông, cũng là Thiên Hoàng, Nhân Hoàng và Địa Hoàng (theo tư MãThiên, trong “Sử Ký”).
Sự trợ giúp củagiám mục Pigneau không chỉ có có chân thành và ý nghĩa sống còn đối với cá nhân Nguyễn Ánh, màcòn so với cơ nghiệp của nhà Nguyễn: “cônggã góp ngõ toàn cửu miếu”.
Cửu miếu, nghĩa là chín đờichúa Nguyễn (Nguyễn Ánh là vị vương lắp thêm chín). Xét toàn cảnh năm 1799, lúc Đứccha Bá Đa Lộc mất, thành Quy Nhơn của Tây Sơn cần ít thọ nữa mới thuộc về NguyễnÁnh, tuy vậy nhà vương vãi như vẫn thấy trước triển vọng “ngõ toàn cửu miếu” rồi. Âu cũng nhờ công sức xây dựng kế hoạch củagiám mục Bá Đa Lộc vậy.
Chính vì thế,Nguyễn Ánh nêu cao ơn nghĩa của fan đã khuất. Ân nghĩa ấy gồm sức lực và tiềncủa. Sức lực xây dựng cơ vật nhà Nguyễn. Tiền tài huy động từ không ít nguồn ânnhân, giúp thiết kế lực lượng cùng thế bạo phổi chính trị, ngoại giao, quân sự:
“Ân nặng kia mười phần công của, trước sau trọnnghĩa tiên thi; Lẽ cùng ta ngàn thủa tôn vinh, trên đây đó phỉ nguyền hậu báo.
Mấythu trấn biên thành Diên Khánh, tặc đảng đồn hết hồn hết vía kinh hồn;Một trận mặt hàng hiểmđịa Quy Nhơn, rứa nhơn mau chóng phân bào phân tách áo”.
Đồng thời, theoniềm tin cổ nhân truyền lại, bên vương xin vị giám mục quá cố kỉnh phù hộ:
Trước sống sẽ suy tình bởi hữu, lòng thành lo sựnghiệp trung hưng; ni thác rồi nhớ nghĩa binh thần, linh xin góp cơ đồ gia dụng tái tạo.
Trong lời ướcnguyện trên, fan tế ngầm tỏ bày côn trùng tương giao độc đáo của chính mình và tín đồ quácố. Vừa là “bằng hữu”, vừa là “quân thần”.
Bằng hữu siêu thắmthiết: “bạn tóc răng vui nghĩa sơ giao”và thủy tầm thường “lòng tiến thưởng đá phỉ nguyềntương chiếu”. Còn nghĩa binh thầnthì đầy tín nhiệm cậy, đến hơn cả “gởi gianhi, trao quốc bảo, trời tây phương muôn hộc ai hoài”, mặt khác sủng ái,ngưỡng mộ: “Hết lòng thành mang lễ TrungHoa, cơn tử biệt bài bác văn lễ điếu”.
Quả thật, bài xích văntế đã cho biết lòng tri ân của Nguyễn Ánh đối với Đức phụ vương Bá Đa Lộc, đồng thời,qua đó còn toát lên phẩm phương pháp của vị giám mục qua tầm nhìn của vị vương vãi này.
Nguyễn Ánh tỏlòng kính trọng tín ngưỡng và sứ mạng của vị giám mục trong phận sự tôn giáo củangài: “Đạo Tây vực một niềm tây giữ”.Điều xứng đáng nói, đơn vị vương rất quý trọng sự chân thực nơi nhân phương pháp của vị giám mụcCông giáo: “Người nước khác nhưng mà dạ lòng chẳngkhác”.
Phải chăng, cốtcách “Người nước khác cơ mà dạ lòng chẳngkhác” đó là thứ ánh sáng dị kì chúa Nguyễn Phúc Ánh nhận thấy giữacơn “Nạn nam giới bang trăm chước mưu lo”đầy xáo trộn và mịt mù?
Bài văn tế Đứccha Bá Đa Lộc của thái tử Cảnh:
‘GIỮ TÍNH TRỜIMONG HÓA DÂN TRỜI”
Thái tử NguyễnPhúc Cảnh vẫn khóc thầy bản thân - Đức thân phụ Pigneau de Béhaine, như sau:
“Hỡi ôi! Mấy năm dư tri ngộ, tính không rồi vào cuộc chinh tru; Năm mươi lẻ xuân thu, sao nỡ rẽ ngoại trừ vòng rất lạc.
Lấy ai nhờ giúp dựng câu hỏi nhà; lấy ai cậy lo chung câu hỏi nước.
Nhớ đức Thượng sư xưa: xuyên suốt giải kiền khôn; ngoài trên muôn vật.
Học gớm thánh mảng theo đạo thánh, trường đoản cú Tây thiênchẳng đoái công danh; duy trì tính trời ý muốn hóa dân trời, qua Đông thổ vui niềm nhân đức.
Trải năm lạnh thu sương nhiều thuở, đứng trơ cứngtiết bách tùng; rửa cột phàm nước trí một bầu, đâu có nghiêng lòng quỳ hoắc.
Duyên giải cấu tức thời vầy cửa ngõ Bắc, yến gia tân từngngâm ngợi lộc minh;Vận trung hưng chăm giúp triều Nam, cơ liệu định đã chuẩn bị hỗ lược.
Tục fan khác nhưng mà tấm lòng chẳng khác, phân tách vàngđã rõ bạn tương tri;Thù nước riêng nhưng mà tấc dạ chẳng riêng, rèn đá quyết vá trời Việt quốc.
Ngỡ thấy đơn vị Lưu vận ách, khu đất Hứa Xương rộng lớn rãi,đã trở ngại giặc quỷ Tào Man; Từng than gắng Hán thiếu hụt binh, vị trí Tân Dã hẹp hòi, lại khôn dụng đồ chim GiaCát.
Cùng thuyền hà việt, dìu dắt gửi lá ngọc cànhvàng; đề cập nỗi gian truân, nhục nhằn trải non xanh bến bạc.
Ra Thổ Châu, vào Phú Quốc, giặc sau sườn lưng theo đuổi,cùng nhau hầu khôn chước giải nguy;Đồ khôi phục, liệu tá binh, bé dưới gối lìa trao, muôn câu hỏi đã đành lòng kýthác.
Vì fan mưu không còn sức, dứt lệ phân tiệc kháchđông nam; Hiềm sự cả khác lòng, rắp mình ẩn góc trời tây bắc.
Thức nhắp lo toàn Triệu Bích, mảng tai nghe im đảngnguy lâm; đêm ngày nuôi dưỡng Hán Sử, rắp cánh vơi trông miền tử khuyết.
Một đơn vị tương khánh, ơn lão trượng xiết bao; Thuở nước huân đào, điểm chi phí tinh sáng sủa quắc.
Ra công góp của, lúc loạn ly từng đỡ ngặt nướcnhà; Nói gót rỉ tai, việc triều bao gồm đã tin nhau gan mật.
Nhổ cơm trắng trên cảm tình Cao đế, trí cả đành góp mộtcánh tay; gắng gạo từng làm núi Phục Ba, nắm giặc thấy rõ đôi con mắt.
Dải Duyên Khánh tứ bề sa mạc, lòng bền dạ gắnggiúp Đông cung khoẻ sức kháng thành; Thu Quy Nhơn một luỹ Đồ Bàn, thẻ vận color che, khiến Tây tặc cúi đầu tảo bước.
Ra Bến Đá dưa đề xuất bệnh quỷ, dịch lại thêm dủ nhậtdủ tăng; Về Kỳ Sơn cầu chuộc dung dịch tiên, dung dịch khôn giúp tứ nhân tư tật.
Ôi! Tôn khách hàng băng chừng; Thiên đường nhẹ bước.
Sao khách Tử Lăng sớm xế, đoái chú ý lệ luống môngmênh; Toà đơn vị Quan Vũ treo sầu, chạnh tưởng lòng càng thổn thức.
Chép miệng ngẫm được thành Nhạc Bối, tuy vậy thànhkia dễ dàng tạo, mặc dù rằng mừng chẳng lấy làm mừng; Vỗ vế than chếch chúng ta tây song, tưởng bạn ấy khôn cầu, vậy đề nghị tiếc khôn nguôi nỗitiếc.
Ngày sáu tương khắc mảng lo chấp chính, vậy càng ngây mắtThuấn mày Nghiêu; Đêm năm canh đột nhớ rứa nhân, chẳng êm dựa gối loan nệm hạc.
Cảm là cảm rồi ra đại cử, ngõ cần sử dụng mưu giết mổ giặc,ai hầu thuộc ngồi chốn ốc duy; yêu đương là thương muôn dặm viễn phương, do tính việc cho ta, bị tiêu diệt chẳng được vềnơi quê vực.
Mồ tha mùi hương luống gởi, chập chùng gò đất bi ai;Tin chũm lý không thông, bảng lảng phương trời phiêu lạc.
Nào thuở nước Lang Sa, thành Vọng Các, đường xa dặmthẳm, mấy thu trời ai được gặp gỡ nhau; bây giờ miền âm giới, cõi dương gian, kẻ mất bạn còn, bố tấc đất mà lại không thấymặt.
Trăm mình cực nhọc chuộc, gác tía đà mất đấng trínăng; Một giấc chẳng về, cung xanh lại không một ai vũ dực.
Đổi con trẻ của mình cho mà dạy đó, lối cổ nhân vệt hãyrành rành; Đứt nghĩa này chẳng gác về đâu, trông thiên giới gót đà phảng phất.
Phận tân chủ sẻ chia hai ngả, bồi hồi xiết chạnhlòng đau; Tả ân tình lao thảo một văn, điếu tế tạm cần sử dụng lễ bạc.
Công nặng đó, của thêm nặng đó, ngàn vàng chưa dễđền bồi; Còn tưởng nhau, bị tiêu diệt cũng tưởng nhau, trăm thuở hãy còn ghi tạc.
Than ôi! yêu mến thay!”<9>
Nếu bài xích tế củachúa Nguyễn Phúc Ánh là giờ khóc của vị vương chủ tiếc bậc quân thần, thì bàicủa hoàng thái tử Nguyễn Phúc Cảnh được coi là dòng nước mắt của một môn sinh khóc vị tôn sưkhả kính.
Có thể thấy khárõ sự tương đồng giữa hai bài xích văn tế trong phần ưng ý thực (thuật lại công đức bạn quá cố). Tuy khác biệt về cáchdiễn đạt, văn liệu, nhưng phát minh khá gần nhau. Bài tế của thái tử Cảnh cũng nhắclại công huân của vị giám mục trong việc tạo lập cơ nghiệp đơn vị Nguyễn:
“Ra Thổ Châu, vào Phú Quốc, giặc sau sườn lưng theo đuổi,cùng nhau hầu khôn chước giải nguy; Đồ khôi phục, liệu tá binh, bé dưới gốilìa trao, muôn câu hỏi đã đành lòng cam kết thác”.
rồi:
“Dải Duyên Khánh bốn bề sa mạc, lòng bền dạ gắnggiúp Đông cung khoẻ sức kháng thành; Thu Quy Nhơn một luỹ Đồ Bàn, thẻ vận màu sắc che, khiến cho Tây tặc cúi đầu xoay bước”.
Nhất là đa số hysinh béo lao, khi nên lao trung khu khổ tứ:
“Vì bạn mưu hết sức, xong xuôi lệ phân tiệc kháchđông nam;Hiềm sự cả không giống lòng, rắp mình ẩn góc trời tây bắc”.
Cảm tấm thịnhtình của Đức Bá Đa Lộc, nên lúc ngài lâm bệnh, cha con công ty vương nhiệt tình chămsóc, trị trị:
“Ra Bến Đá dưa cần bệnh quỷ, dịch lại thêm dủ nhậtdủ tăng;Về Kỳ Sơn mong chuộc thuốc tiên, dung dịch khôn giúp tứ nhân tư tật”.
Nhưng bệnh dịch tìnhngài mỗi ngày một nặng nề (dủ nhật dủ tăng),và, khi vị giám mục qua đời, thái tử Cảnh bàng hoàng, thổn thức, tái tê:
Ôi! Tôn khách hàng băng chừng; Thiên mặt đường nhẹ bước.
Sao khách hàng Tử Lăng mau chóng xế, đoái nhìn lệ luống môngmênh; Toà nhà Quan Vũ đeo sầu, chạnh tưởng lòng càng thổn thức.
Chép miệng ngẫm được thành Nhạc Bối, tuy nhiên thànhkia dễ tạo, mặc dù rằng mừng chẳng lấy có tác dụng mừng; Vỗ vế than chếch các bạn tây song, tưởng chúng ta ấy khôn cầu, vậy đề nghị tiếc khôn nguôi nỗitiếc”.
Danh sĩ Đặng ĐứcSiêu cảm được phần đông gì đang ra mắt trong lòng thái tử Cảnh, đang hạ cây viết viết nhữngdòng tuyệt giỏi trong phần Ai vãn (tỏlòng thương tiếc bạn quá cố):
“Ngày sáu tương khắc mảng lo chấp chính, vậy càng ngâymắt Thuấn mày Nghiêu; Đêm năm canh tự dưng nhớ ráng nhân, chẳng êm dựa gối loan nệm hạc”.
Sự ra đi của Đứccha Bá Đa Lộc, vị tôn sư, khiến cho môn sinh là hoàng thái tử Cảnh thấy cuộc sống đời thường nhung lụatrở đề xuất vô nghĩa, cho dù “gối loan nệm hạc”cũng không dỗ được giấc ngủ, một lúc lòng nhức như cắt vì chưng vừa mất đi tín đồ thầyđáng kính, với vĩnh viễn không thể tương phùng, hội ngộ:
Mồ tha hương thơm luống gởi, chập chùng gò đất bi ai;Tin cụ lý không thông, bảng lảng phương trời phiêu lạc.
Nào thuở nước Lang Sa, thành Vọng Các, mặt đường xa dặmthẳm, mấy thu trời ai được gặp gỡ nhau; hiện nay miền âm giới, cõi dương gian, kẻ mất người còn, cha tấc đất mà không thấymặt”.
Đáng nói hơn,thái tử Cảnh thấy chẳng riêng bản thân mất mát, cơ mà cả một cơ vật dụng trước mặt vẫn chẳngthể đưa ra một bậc “trí năng”, cùng nhấtlà xứng đáng tin cậy, nhằm hợp đoàn, đồng trung khu nhất trí, “vũ dực” (ăn cánh) như giám mục Pigneau:
Trăm mình cạnh tranh chuộc, gác tía đà mất đấng trínăng; Một giấc chẳng về, cung xanh lại không có ai vũ dực.
Như vậy, tronglòng môn sinh Nguyễn Phúc Cảnh, ngời lên hình ảnh của Đức phụ vương Bá Đa Lộc, mộtcon bạn không những tất cả “đôi bé mắt”tinh tường câu hỏi đời, nhất là khi “thế giặc”đang bừng bừng uy vũ: “Nắm gạo từng làmnúi Phục Ba, thế giặc thấy rõ đôi nhỏ mắt”, ngoại giả mang cả một niềm xác tínvà sức nóng tâm:
“Học khiếp thánh mảng theo đạo thánh, trường đoản cú Tâythiên chẳng đoái công danh; duy trì tính trời ao ước hóa dân trời, qua Đông thổ vui niềm nhân đức”.
Đó là niềm xáctín “mảng theo đạo thánh”, và nhiệttâm thực hiện sứ mệnh “giữ tính trời monghóa dân trời” của Bá Đa Lộc.
Vâng, con bạn ấyrất say mê và xác tín lý tưởng “hóa dântrời” (giáo hóa, lan truyền Tin Mừng cho muôn dân).
Và như thế, gồm lẽđời sau hẳn vẫn ghi lưu giữ hình ảnh say mê với xác tín vào hài lòng truyền bá Tin Mừngcủa vị giám mục thừa sai này, hợp lý và phải chăng cũng là nhờ câu văn tế Đường phú “giữ tính trời ý muốn hóa dân trời” củathái tử Cảnh?
Vậy đó, trong niềmthương lưu giữ thầy mình, hoàng thái tử Cảnh đã nói lên được nét trông rất nổi bật và đặc sắc nhấtnơi cốt biện pháp con bạn giám mục Pigneau de Béhaine: “giữ tính trời mong hóa dân trời”.
*
“Tôi thâm tín rằng, về phương diện nhân loại, đểlàm cho đức tin trở nên tân tiến rộng rãi rộng trong quốc gia này, không có gì hữuhiệu hơn là phổ biến, khắp các tỉnh thành và với rất nhiều ấn bản, đều cuốn sáchcủa những tác giả có mức giá trị nhất”.<11>
Đức phụ thân Bá Đa Lộcquả là vị mục tử có trái tim nhiệt tình và hai con mắt tinh anh quan sát thấu nhiều lẽcủa công việc truyền giáo. Bởi vì đó, bắt buộc tiếp cận nhân vật lịch sử dân tộc này, ko chỉtừ góc nhìn lịch sử- chính trị, bên cạnh đó từ kế hoạch sử-truyền giáo.
Hai bài bác văn tếtrên mang đến thấy: Đức phụ thân Bá Đa Lộc đã khiến cho các tác giả, vốn là nhị nhân thiết bị lịchsử - thiết yếu trị, tuyệt hảo sâu đậm về một nhân phương pháp đầy xác tín vào hài lòng vàphận sự tôn giáo của mình.
Về phần những thừasai, tập sự của Đức cha, chắc chắn là nhiều bạn đã cảm giác được sức nóng huyếttông đồ gia dụng của vị bề trên. Từ nhiệt huyết tông đồ, giám mục Pigneau sẽ tận dụng mọicơ hội vào chiến lược truyền giáo. Trong những số ấy có cơ hội tiếp cận Nguyễn Ánh. Dù cơhội này rất có thể đẩy đến những bước phiêu bạt khôn lường. Nhưng gồm hề gì, “miễn là Đức Kitô được rao giảng” (Pl1,18).
Và các vị thừasai sẽ thấy được sự hy sinh của vị Đại diện Tông tòa khi gật đầu đồng ý tình nạm phảican gia nhập những vận động nhân loại.
“Đó là vì công lao của vị giám mục đáng tôn trọng củachúng tôi: ngài làm cho lợi mang lại nhà vua, đồng thời cũng làm lợi đến Giáo hội; khitái lập ngai vàng vàng, ngài cũng tái lập bàn thờ mà trận đánh tranh tàn bạo vàdai dẳng này đã làm sập ngã. Đúng là lúc lo mang lại quyền lợi của nhà vua và giáo dụcthế tử, ngài đã không đi ra được khỏi nhà, để thăm viếng giáo hữu; tuy thế mộtmình ngài tự giam hãm, ngài làm cho cho chúng tôi được tự do. Dù rằng ngài ko điđâu cả, nhưng chính ngài khiến cho địa phận này được sống động và cứu vãn rỗi, như mộtđiểm tựa, không dịch chuyển nhưng làm cho tất cả guồng máy gửi động”.<12>
Và chính là nét khắcsắc sảo chân dung vị Đại diện Tông tòa sản phẩm công nghệ bảy của giáo phận Đàng Trong: mộtcon fan “không dịch chuyển nhưng làm cho chocả guồng máy chuyển động”.
